Πόσο χρειάζονται Ρωσία και Αμερική η μια την άλλη; 1 Απριλίου 2014 Φιόντορ Λουκιάνοφ, πολιτικός επιστήμων Ρωσία και ΗΠΑ, αντικειμενικά συνθέτουν έναν άξονα της παγκόσμιας γεωπολιτικής ισορροπίας. Η Ρωσία δεν προτίθεται να απαρνηθεί τη συνεργασία με τις ΗΠΑ, αλλά, μετά τις εξελίξεις στην Ουκρανία, επανέρχεται το ερώτημα: Ξαναγυρίζουμε, από την «στρατηγική εταιρική σχέση», στην αντιπαράθεση;

Γελοιγραφία του Αλεξέι Γιορς

Οι πολιτικοί της Δύσης καταλαβαίνουν ότι για πρώτη φορά η Ρωσία αποφάσισε να δράσει, χωρίς να αφήσει περιθώρια για συμβιβασμό με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλωστε, το θέμα Ουκρανίας για τη Μόσχα είναι τόσο σημαντικό ώστε δεν χωρούν ευγένειες και υποκλίσεις. Στη Δύση έχουν ξεσυνηθίσει από τέτοιες δυναμικές αντιδράσεις, και προσπαθούν να εξαναγκάσουν τη Ρωσία να επιστρέψει σε ένα μοντέλο συμπεριφοράς στο οποίο είχε «κολλήσει» για αρκετό καιρό. Η Ρωσία απαντάει με σκληρή ρητορική υπενθυμίζοντας ότι είναι ακόμα πολύ ισχυρή και έχει τις δυνατότητες, τα μέσα και τη θέληση να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της με κάθε τρόπο και κόστος. Ετσι, δημιουργείται μια πολύ δυσάρεστη ατμόσφαιρα, αλλά καλύτερα να υπάρχουν λεκτικοί διαξιφισμοί παρά οποιασδήποτε άλλης μορφής αντιπαραθέσεις.

Οι “αναπτυσσόμενες χώρες” κατά των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας

Στο περιθώριο της διάσκεψης κορυφής για την πυρηνική ασφάλεια, στη Χάγη, στις 24-25 Μαρτίου, συναντήθηκαν οι υπουργοί Εξωτερικών των χωρών της BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική). Αυτοί, δεν θα μπορούσαν να μην ανταλλάξουν απόψεις για την κατάσταση στην Ουκρανία.

Ό,τι και αν γίνει, τα πάθη θα ηρεμήσουν και θα γυρίσουμε πίσω στις «συνήθεις δουλειές» μας. Και μετά; Τι μπορούμε να περιμένουμε από την πλευρά των αμερικανών; Και εμείς, τι πραγματικά χρειαζόμαστε; Στη σοβιετική εποχή, οι ΗΠΑ ήταν το επίκεντρο της προσοχής του Κρεμλίνου. Αυτό ήταν κατανοητό. Όλη η παγκόσμια πολιτική, στην πραγματικότητα, συνέκλινε στη διπολική αντιπαράθεση των πυρηνικών υπερδυνάμεων. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι η αντιπαράθεση είχε τελειώσει, και στη θέση της είχε έρθει η «στρατηγική εταιρική σχέση». Τι σημαίνει επί της ουσίας αυτή η έννοια δεν ξεκαθαρίστηκε, απλά άρχισε να υλοποιείται. Στην πραγματικότητα, η «ψυχολογική αντιπαράθεση» ποτέ δεν σταμάτησε. Ταυτόχρονα, η ασυμμετρία των δυνάμεων, και η έλλειψη ισορροπίας, επιδείνωσαν το καταπιεσμένο αίσθημα της αμοιβαίας δυσαρέσκειας.
Στη Ρωσία, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα διατηρήθηκε η άποψη ότι οι ομαλές σχέσεις με τις ΗΠΑ είναι πολύτιμες, είναι σημαντικές, σαν από παράδοση και όχι για κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Στη θεωρία αυτό ίσχυε. Η Αμερική είναι η πιο ισχυρή και προηγμένη χώρα στον πλανήτη και έχει τη μεγαλύτερη επιρροή και δυνατότητες παγκοσμίως. Στην πράξη, η Ρωσία δεν έμαθε να χρησιμοποιεί αυτές τις ευκαιρίες για δικό της όφελος, αν και πρακτικά αυτό δεν θα μπορούσε έτσι και αλλιώς να γίνει. Όπως και να’ χει, δεν είμαστε έτοιμοι για μια ισότιμη σχέση με τις ΗΠΑ. Αλλά και η Ρωσία, σαφώς δεν σκόπευε να αναγνωρίσει την πρωτοκαθεδρία της Αμερικής.

Τέλος εποχής

Τώρα, μετά τις εξελίξεις στο ουκρανικό, δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για μια «στρατηγική εταιρική σχέση». Μήπως αυτό σημαίνει ότι κινούμαστε προς την κατεύθυνση μιας νέας αντιπαράθεσης; Μάλλον όχι.
Η Ρωσία, δεν είναι Σοβιετική Ένωση. Δεν εγείρει αξιώσεις για παγκόσμια πολιτική ούτε για ιδεολογική κυριαρχία. Η Μόσχα έχει χαράξει στο χάρτη το περίγραμμα της περιοχής που θεωρεί ότι είναι χώρος ζωτικής σημασίας γι’ αυτήν, και η Ουκρανία, είναι σίγουρα μέσα σε αυτόν. Παράλληλα, σκοπεύει να κινείται χωρίς συμβιβασμούς για να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της μέσα σε αυτόν. Ωστόσο, στην παγκόσμια γεωπολιτική αρένα, η αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ δεν είναι ο αυτοσκοπός. Μπορεί να είναι ένα μέσο για να υπενθυμίσει που βρίσκεται το περίγραμμα του ζωτικού χώρου της, αλλά για όλα τ’ άλλα θέματα, η Μόσχα δεν σκοπεύει να μετατραπεί σε ένα συστημικό αντίπαλο της Αμερικής.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στο φόντο μιας πολύ έντονης συζήτησης για την Ουκρανία, η απόσυρση των χημικών όπλων από τη Συρία προχωράει σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα και δεν έχει αλλάξει η θέση του Κρεμλίνου και της πλατείας Σμολένσκ (έδρα του ρωσικού ΥΠΕΞ) για την πολιτική διευθέτηση του συριακού προβλήματος, ούτε για τα πυρηνικά του Ιράν. Πολύ πιο ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η Ρωσία δεν θέτει επ’ ουδενί λόγω σε αμφισβήτηση τη συνεργασία της στο θέμα διαμετακόμισης φορτίων του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν μέσω του Ουλιάνοφσκ. Και όλα αυτά, όταν οι δηλώσεις τόσο της στρατιωτικής, όσο και της πολιτικής ηγεσίας της συμμαχίας μόνο φιλικές δεν ήταν.

Οι σχέσεις Ρωσίας - ΗΠΑ σε νέο επίπεδο

ΣΧΕΣΕΙΣ ΗΠΑ-ΡΩΣΙΑΣ

Η Ρωσία, προφανώς, δεν προτίθεται να εγκαταλείψει τη συνεργασία με τις ΗΠΑ, όπου τα συμφέροντα των δύο χωρών συμπίπτουν. Αλλά δεν θα ενδώσει και εκεί που αποκλίνουν. Το μοντέλο αυτό είναι πολύ φυσικό για τις σχέσεις μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων που δεν είναι σύμμαχοι. Ειδικά στο σημερινό πολυεπίπεδο κόσμο, στον οποίο δεν υπάρχουν πλέον απλές αντιθέσεις και γραμμικές εξαρτήσεις.
Ποιό είναι το πεδίο που τα συμφέροντα των δύο «εταίρων» συμπίπτουν; Είναι η Αρκτική. Εκεί όπου, σε αντίθεση με τα συχνά κλιμακούμενα πάθη, τα ρωσικά και τα αμερικανικά συμφέροντα δεν απέχουν και τόσο πολύ μεταξύ τους. Υπάρχει το θέμα της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, στο οποίο τόσο η Μόσχα όσο και η Ουάσιγκτον, είτε τους αρέσει είτε όχι, είναι οι κυριότεροι παίκτες και έχουν την σημαντικότερη ευθύνη. Όσον αφορά στο θέμα της τρομοκρατίας, αυτό έχει φθαρεί αρκετά. Στην παρούσα φάση γίνονται κυρίως συνομιλίες, αλλά αντικειμενικά μιλώντας, υπάρχουν πολλά κοινά σημεία.

Στροφή προς Ανατολάς;

Στρατηγική επιλογή η στροφή της Μόσχας προς Ανατολάς!

Η απόφαση της Ρωσίας να ενισχύσει τους οικονομικούς δεσμούς με την Ινδία, το Βιετνάμ, τη Νότια Κορέα και την Κίνα είναι μια καλά μελετημένη στρατηγική που άρχισε να υλοποιείται πολύ πριν από την τρέχουσα κρίση στην Ουκρανία.

Το πιο σημαντικό στις σχέσεις των δύο, ίσως βρίσκεται αλλού. Στο «διαζύγιο» της Ρωσίας από τη Δύση. Το οποίο είναι πιθανό, με βάση τα πρόσφατα γεγονότα, να επιταχύνει τη στροφή της Μόσχας προς Ανατολάς. Μια διαδικασία που έχει ήδη ανακοινωθεί επίσημα, στο πλέον ανώτερο επίπεδο. Από μόνο του το γεγονός της στροφής προς τα ανατολικά, είναι μια σωστή -έστω και καθυστερημένα- κίνηση. Δεν μπορούμε να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα «ευρωπαϊκά» γυαλιά, όταν η κύρια σκηνή των εξελίξεων έχει μετακομίσει στην Ασία. Ωστόσο, εκεί υπάρχει η ιδιαίτερη «ανατολική» πολιτική αρένα, στην οποία η Ρωσία δεν είναι ο ισχυρότερος παίκτης.
Η Κίνα βλέπει τη θέση της στον κόσμο και τις δυνατότητες των υπόλοιπων εταίρων της, μέσα από το τριγωνικό πρίσμα των υπερδυνάμεων: Κίνα - ΗΠΑ - Ρωσία. Η σημασία της καθεμιάς από τις κορυφές του τριγώνου εξαρτάται από τη σχέση της με τις άλλες κορυφές. Και η «γωνία» που χάνει την επαφή με κάποια από τις άλλες δύο, είναι, σύμφωνα με την αντίληψη της Κίνας, η ασθενέστερη. Και είναι περισσότερο εξαρτώμενη από την τρίτη «κορυφή». Σε αυτή τη «γεωμετρία», η Μόσχα είναι σημαντικό να κρατήσει την Ουάσιγκτον σαν ένα μοχλό στήριξης, για να διατηρηθεί η ισορροπία με το Πεκίνο και για να αυξήσει το ενδιαφέρον του.


Ο Φιόντορ Λουκιάνοφ, είναι πρόεδρος του Προεδρείου του Συμβουλίου εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.